Dayanılmaz bir salgı: Koku

Bazen itici bazen çekici gelebilir. En hoş koku hangisi? Ona da genler karar verir!

İnsan burnu inanılmaz derecede hassastır. Ufak miktarlarda bile olsa kokuyu alır ve birbirinden farklı 10.000 kokuyu tanırız. 1990'lara kadar bunun nasıl olduğunu tam olarak bilmiyorduk ama Linda Buck ve Richard Axel adındaki iki Amerikalı araştırmacı gerçekleştirdikleri çalışmalar sayesinde koku alma ve kokuyu tanıma sistemimizin nasıl çalıştığını açığa çıkardılar. Bu çalışma onlara 2004 Nobel ödülünü kazandırdı.

Hangi kokunun 'hoş koku' olduğu konusunda herkesin farklı fikri vardır. Koku zevkleri ülkeden ülkeye veya kültürden kültüre değişir. Bu nedenle kozmetik firmaları değişik ülkelerde pazarladıkları ürünlerin kokularını da farklılaştırmak zorunda kalırlar.

Diğer insanların hoş kokup kokmadığına karar vermemize neden olan ana unsur ise genetik yapımızdır. Kendi vücut kokumuzu belirleyen şey MHC adı verilen gen blokudur. Bu gen blokunun görevlerinden biri, bağışıklık sitemimize kendi hücrelerimizi yabancı hücrelerden ayırdetmesini öğretmektir. Böylece bağışıklık sistemimiz vücuda giren yabancı doku ve hücreleri yani mikrop ve bakterileri ayırt eder ve onlarla mücadeleye girişir.

Aynı gen bloku bizim kokumuzu ve koku alma zevkimizi de belirlemektedir. Garip bir paradoks olarak, bizimle aynı MHC blokuna sahip olan karşı cinsin kokusunu itici buluruz. İnsan türü, eşinin hoş kokmasını arzular ve hoş kokuya doğru bir çekim duyar. Genetik yapısı itibarıyla bizimkinden daha farklı MHC gen bloku sahibi biriyle eşleştiğimizde bu birliktelikten doğacak çocukların bağışıklık sistemi daha sağlam olmakta. Anlaşıldığı kadarıyla evrimsel süreçte gen bloku bizimkinden farklı olan eşler seçmeye ve onların kokusunu 'hoş' bulmaya programlandık.

Koku alma duygusu aynı zamanda bir ön alarm niteliğindedir. Yabancıların, yani bizden farklı olanların kokusunu da çok çabuk ayırt ederiz. Evrimsel süreçte bu özelliğin de 'düşmanları erken tanıma' konusunda insanlığa yardımcı olduğu sanılıyor.